Ubezpieczenie rentowe to jeden z filarów systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce. Jego głównym celem jest ochrona osób, które w wyniku choroby, wypadku lub utraty żywiciela rodziny utraciły zdolność do pracy lub źródło dochodu. Choć często kojarzone jest wyłącznie z rentą z tytułu niezdolności do pracy, w rzeczywistości obejmuje znacznie szerszy zakres świadczeń. System ten działa na zasadzie solidaryzmu społecznego i opiera się na obowiązkowych składkach odprowadzanych przez pracodawców oraz pracowników.

Cel i zakres ubezpieczenia rentowego

Ubezpieczenie rentowe ma na celu zapewnienie finansowego wsparcia osobom, które z powodu trwałej lub czasowej niezdolności do pracy nie są w stanie samodzielnie uzyskać środków do życia. Działa także w sytuacjach, gdy ubezpieczony zmarł, a jego bliscy – dzieci, małżonek lub rodzice – utracili źródło utrzymania.

Zakres ubezpieczenia rentowego obejmuje:

  • rentę z tytułu niezdolności do pracy,
  • rentę szkoleniową,
  • rentę rodzinną,
  • świadczenia rehabilitacyjne.

Świadczenia te mają różne cele – od zapewnienia środków do życia, przez pomoc w przekwalifikowaniu zawodowym, po wspieranie rodzin po śmierci osoby ubezpieczonej.

Finansowanie i składki rentowe

Ubezpieczenie rentowe finansowane jest z obowiązkowych składek odprowadzanych przez wszystkich uczestników rynku pracy – pracowników, przedsiębiorców, osoby samozatrudnione. Wysokość składki jest ustalana ustawowo i wynosi obecnie 8% podstawy wymiaru wynagrodzenia, z czego 6,5% pokrywa pracodawca, a 1,5% pracownik.

Składki trafiają do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którym zarządza Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). To z tego funduszu finansowane są wypłaty rent dla osób, które spełnią określone warunki. System działa na zasadzie repartycyjnej – obecnie pracujący finansują świadczenia dla osób, które już nie mogą pracować.

Renta z tytułu niezdolności do pracy

To najczęściej kojarzone świadczenie w ramach ubezpieczenia rentowego. Przysługuje osobie, która w wyniku choroby lub wypadku stała się niezdolna do wykonywania pracy zarobkowej. Istnieją dwa stopnie niezdolności: całkowita i częściowa.

Aby otrzymać rentę, konieczne jest spełnienie kilku warunków:

  • orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy,
  • odpowiedni staż ubezpieczeniowy (uzależniony od wieku wnioskodawcy),
  • niezdolność musi powstać w okresie objętym ubezpieczeniem.

Wysokość renty zależy od podstawy wymiaru składek, liczby przepracowanych lat oraz ustalonego stopnia niezdolności do pracy. Świadczenie może być czasowe lub stałe – w zależności od prognoz dotyczących powrotu do zdrowia.

Renta rodzinna po śmierci ubezpieczonego

Renta rodzinna to świadczenie wypłacane bliskim zmarłego, który przed śmiercią spełniał warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury. Mogą ją otrzymać dzieci, małżonek, a w niektórych przypadkach także rodzice.

Wysokość świadczenia wynosi od 85% do 95% świadczenia, jakie przysługiwałoby zmarłemu. Jeśli do renty rodzinnej uprawnionych jest kilka osób, kwota dzielona jest między nich w równych częściach.

Warunki przyznania renty rodzinnej zależą m.in. od wieku dzieci, kontynuowania przez nie nauki, niepełnosprawności, a także wieku i stanu zdrowia współmałżonka.

Renta szkoleniowa – wsparcie przy zmianie zawodu

W sytuacji, gdy osoba staje się niezdolna do pracy w dotychczasowym zawodzie, ale ma szansę na podjęcie zatrudnienia po przekwalifikowaniu, może uzyskać rentę szkoleniową. Jest ona przyznawana na czas trwania procesu przekwalifikowania i nie może przekraczać 6 miesięcy, choć w uzasadnionych przypadkach może być przedłużona.

Celem tego świadczenia jest umożliwienie osobom z ograniczeniami zdrowotnymi powrotu na rynek pracy w nowej roli. W tym czasie ubezpieczony powinien współpracować z urzędem pracy i korzystać z programów aktywizujących.

Znaczenie ubezpieczenia rentowego w systemie społecznym

Ubezpieczenie rentowe pełni kluczową funkcję w systemie zabezpieczenia społecznego, łagodząc skutki niezdolności do pracy zarówno dla jednostek, jak i ich rodzin. Umożliwia zachowanie podstawowej płynności finansowej i daje szansę na godne życie w obliczu niespodziewanych sytuacji życiowych.

System ten ma również wpływ na stabilność makroekonomiczną, ograniczając skalę ubóstwa i wykluczenia społecznego. Działa w ramach szeroko pojętej polityki społecznej, która ma na celu zapewnienie równych szans i ochrony socjalnej obywatelom w sytuacjach losowych.

Źródła:

  1. „System ubezpieczeń społecznych w Polsce”, 2020, Ewa Wesołowska
  2. „Renty i emerytury jako element systemu zabezpieczenia społecznego”, 2021, Piotr Lewicki
  3. „Zasady finansowania świadczeń z ubezpieczenia rentowego”, 2019, Monika Kalinowska
Dr Kamila Von Klinkerstein
Doktor |  + posts

Doktor nauk ekonomicznych. Specjalistka ds. ubezpieczeń.