Deficyt budżetowy występuje, gdy wydatki publiczne przewyższają dochody państwa w danym roku budżetowym. Choć sam deficyt nie jest zjawiskiem jednoznacznie negatywnym, jego długofalowe skutki mogą znacząco wpływać na równowagę makroekonomiczną, poziom inflacji, wysokość zadłużenia i tempo wzrostu gospodarczego. Rządy na całym świecie muszą balansować między stymulowaniem gospodarki a zachowaniem dyscypliny fiskalnej – co często wiąże się z trudnymi decyzjami politycznymi i społecznymi.
Krótkoterminowe efekty stymulacyjne
W sytuacjach recesyjnych lub spowolnienia gospodarczego, zwiększony deficyt może działać antycyklicznie, pobudzając popyt i aktywność ekonomiczną. Zwiększone wydatki publiczne na infrastrukturę, świadczenia społeczne czy inwestycje rządowe:
- tworzą miejsca pracy,
- zwiększają dochody gospodarstw domowych,
- zachęcają firmy do inwestowania.
W krótkim okresie deficyt może zatem przyspieszyć wzrost gospodarczy, zwłaszcza gdy sektor prywatny ogranicza inwestycje. To jedno z podstawowych założeń polityki fiskalnej inspirowanej teorią Keynesa.
Wzrost długu publicznego i jego obsługa
Powtarzający się deficyt prowadzi do narastania długu publicznego. Rządy finansują deficyt poprzez:
- emisję obligacji skarbowych,
- zaciąganie pożyczek na rynkach finansowych,
- w niektórych przypadkach – finansowanie przez bank centralny.
Rosnący dług oznacza:
- wyższe koszty obsługi – więcej środków z budżetu przeznaczanych jest na spłatę odsetek,
- ograniczenie możliwości wydatkowych w przyszłości,
- zwiększone ryzyko utraty zaufania inwestorów, co może prowadzić do wzrostu rentowności obligacji i kosztów nowego zadłużenia.
Dług publiczny staje się szczególnie groźny, gdy tempo jego wzrostu przewyższa tempo wzrostu PKB.
Ryzyko inflacyjne i wypieranie inwestycji
Zwiększony deficyt może wywoływać presję inflacyjną, zwłaszcza gdy jest finansowany poprzez emisję pieniądza lub zwiększa popyt w warunkach pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych. Wówczas:
- popyt przewyższa podaż,
- rosną ceny towarów i usług,
- realna wartość oszczędności maleje.
Z kolei gdy deficyt finansowany jest przez emisję obligacji, może dojść do efektu wypychania (crowding out) – państwo konkuruje z sektorem prywatnym o dostęp do kapitału, podnosząc stopy procentowe i ograniczając inwestycje firm.
Pogorszenie bilansu płatniczego i kursu walutowego
Wysoki deficyt budżetowy może wpływać na bilans płatniczy, szczególnie gdy prowadzi do nadmiernego importu (skutek zwiększonego popytu). Może to osłabić krajową walutę i prowadzić do:
- spadku kursu wymiany (dewaluacja),
- wzrostu kosztów obsługi długu zagranicznego,
- presji inflacyjnej w przypadku importowanych towarów.
Z punktu widzenia inwestorów zagranicznych, deficyt budżetowy może być postrzegany jako oznaka niestabilności fiskalnej, co wpływa na przepływy kapitałowe.
Konieczność konsolidacji fiskalnej
Nadmierne deficyty wymagają w dłuższym okresie korekty w postaci konsolidacji fiskalnej, czyli:
- zwiększenia dochodów budżetowych (np. podniesienie podatków, likwidacja ulg),
- ograniczenia wydatków publicznych (np. reformy świadczeń społecznych, cięcia inwestycji),
- wdrażania reguł fiskalnych (np. limitów zadłużenia w konstytucji).
Takie działania często są niepopularne społecznie i mogą ograniczać wzrost w krótkim okresie, ale są niezbędne do przywrócenia równowagi makroekonomicznej.
Źródła:
- „Fiscal Deficits and Macroeconomic Stability”, 2020, Paulina Król
- „Debt Dynamics in Developed Economies”, 2019, Markus Klein
- „Crowding Out and Investment Response to Public Borrowing”, 2021, Elżbieta Zawadzka
Prof. Mariola Kłębek
Profesor ekonomii.